Là một trong những hoạt động bên lề cuộc hội thảo, do Đại học Văn hóa Hà Nội kết hợp với Đại học Massachusetts (Trung tâm William Joiner) tổ chức, đêm thơ thu hút sự tham gia của nhiều nhà văn, nhà thơ Mỹ và Việt Nam. 7 nhà văn nước ngoài dự Hội thảo lần này là những người gắn bó mật thiết với Việt Nam, với công cuộc hàn gắn vết thương chiến tranh suốt hàng chục năm qua như Kevin Bowen, Bruce Weigl, Fred Marchant, Martha Collins, John Dean, George Kovac. Hội ngộ với họ là những nhà văn, nhà thơ Việt từng nhiều lần đến Mỹ, xây dựng nhịp cầu văn hóa giữa hai nước: Lê Lựu, Nguyễn Duy, Lâm Thị Mỹ Dạ, Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Quang Thiều…

Nhà thơ Kevin Bowen chia sẻ kỷ niệm trong đêm thơ.

Đêm thơ “Chơi bóng rổ với Việt cộng” lấy tên từ một sáng tác của nhà thơ Mỹ Kevin Bowen. Bài thơ Bowen viết tặng nhà văn Quang Sáng sau một lần chơi bóng rổ với tác giả “Chiếc lược ngà” trong chuyến sang thăm nước Mỹ của ông. Nhà thơ Mỹ đọc lại những câu thơ như: “Chúng ta đứng nhìn ông im lặng / Quần soóc, áo phông, dép, tóc hoa râm / Ông nhìn chúng ta mỉm cười / Đó là món quà để con người hạ súng / Như ông đã cười bên chín nhánh Cửu Long / Và ở những nơi khác nữa chúng ta nghe / Lời ông thì thầm như thở / Còn có thể thắng thêm vài quả nữa”… để nhớ lại cảm giác của mình khi lặng ngắm môt người từng đứng bên kia chiến tuyến trong những năm tháng chiến tranh.

Nhà thơ Bruce Weigl (áo phông đen) chăm sóc nhà văn Lê Lựu trong bữa tối trước đêm thơ.

Ngoài Nguyễn Quang Sáng và Nguyễn Duy, Kevin Bowen và các nhà thơ Mỹ còn rất gắn bó với nhà thơ Lê Lựu - nhà văn Việt Nam đầu tiên làm sứ giả sang Mỹ. Chính vì vậy, mà dù sức khỏe không tốt, Lê Lựu vẫn gắng gượng lên Hòa Bình với sự giúp đỡ của một nhân viên ở Trung tâm Văn hóa Doanh nhân - nơi ông làm giám đốc. Chia sẻ kỷ niệm gặp gỡ hàng chục năm về trước, Bowen cho biết: vào những năm 1986 - 1987, Kevin cùng một nhóm nhà văn Mỹ sang Việt Nam mời một số cây bút Việt Nam sang Trung tâm William Joiner (WJC) giao lưu. Lê Lựu, lơ ngơ, lóng ngóng, không một chữ tiếng Anh bỏ túi, đã vượt qua một hành trình dài dặc và khó khăn để sang Mỹ. Bowen khẳng định, những cuộc nói chuyện không mệt mỏi của Lê Lựu lúc bấy giờ đã giúp người Mỹ hiểu thêm rất nhiều điều về Việt Nam, mở đường cho những cuộc gặp gỡ, giao lưu về sau giữa hai nước.

Nhà văn Đỗ Chu đọc tặng Kevin Bowen một bài thơ. Bowen rất xúc động, ông hứa sẽ có quà tặng lại Đỗ Chu vào một dịp nào đó.

Trong khi đó, Lê Lựu lại nhắc đến kỷ niệm vẫn khiến ông cảm thấy áy náy đến tận giờ. Ấy là trong những ngày ở Mỹ, lạ nước lạ cái, đêm nào ông cũng gọi điện tâm sự với bạn bè và người thân ở Thái Lan, Việt Nam mà không hề biết chi phí điện thoại quốc tế rất đắt, mà WJC lại đang rất nghèo. “Thế là tôi đã tiêu diệt cả nền kinh tế của William Joiner”, Lê Lựu nói.

Nhà thơ Bruce Weigl cũng bày tỏ, ông coi Lê Lựu như một người anh. “Lê Lựu đã khiến cho cuộc sống của tôi phong phú và ý nghĩa hơn”, ông nói. Trong suốt đêm thơ, Weigl luôn quan tâm tới Lê Lựu bằng những cử chỉ ân cần như hỏi thăm cái chân đau của ông, nhắc nhân viên cho ông uống nước…

Đêm thơ gây xúc động bởi những bài thơ được chia sẻ giữa nhà văn, nhà thơ hai nước, hầu hết đều là những sáng tác về chiến tranh, về những đau thương, mất mát. Nhà thơ Martha Collins mang đến hai bài thơ, một về chiến tranh, một về hòa bình. Tác phẩm về chiến tranh của bà gây ấn tượng mạnh bằng những lời thú nhận rất thật như: “Chúng tôi đánh trúng người tị nạn / Xin lỗi cũng do nhầm / Chúng tôi đánh trúng cây cầu đầy người / Xin lỗi, chúng tôi không nhìn thấy /…/ Chúng tôi xin lỗi vì nhầm lẫn / Nhưng không phải nhầm lẫn của chúng tôi / Chúng tôi chỉ làm theo mệnh lệnh” (Bom).

Những nhà thơ Việt Nam như Nguyễn Việt Chiến, Ngô Tự Lập, Lâm Thị Mỹ Dạ cũng mang đến những sáng tác ghi lại dấu ấn Việt Nam trong cuộc chiến tranh khốc liệt. Họ đọc lại, nhắc lại quá khứ, không phải để gợi lại vết thương mà để sẻ chia sự cảm thông và khẳng định thêm nỗ lực hàn gắn.

Hôm nay (2/6), hội thảo Văn học Việt Nam - Mỹ sau chiến tranh sẽ diễn ra với sự tham gia của nhiều nhà thơ, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.

Bài, ảnh: Hà Linh